Agraryzm

Jako logiczna konsekwencja ekonomicznych tez o prymacie rolnictwa w gospodarce narodowej wynikają tezy o charakterze filozoficzno-moralnym: głoszą one, że chłopi stanowią główną warstwę narodu. Szczególna wartość społeczno-moralna tej warstwy wynikała — w przekonaniu agrarystów — ze współżycia chłopów z przyrodą w procesie pracy rolniczej, z przywiązania do ziemi traktowanego nie jako konieczność życiową w warunkach niedorozwiniętego przemysłu w kapitalistycznej Polsce, lecz jako uczuciowy i wprost mistyczny stosunek do tej ziemi. Ze związków chłopów z ziemią wyprowadzili agraryści myśl o tym, że chłopi są najzdrowszą biologicznie i moralnie częścią społeczeństwa, a co za tym idzie — są predestynowani do stworzenia najbardziej sprawiedliwego ustroju państwowego. Ogólnym założeniem politycznym polskiego było twierdzenie, że chłopi stanowią największą siłę społeczno-polityczną w społeczeństwie polskim, gdyż są warstwą liczebnie największą, a dzięki swoistym wartościom kultury „twórców chleba”, dzięki wewnętrznej jednolitości całej warstwy chłopskiej, pozytywnie odróżniają się od zdegenerowanego współczesną cywilizacją miasta. Z założenia tego wynikała praktyka działania politycznego, praktyka walki o realizację celów bez sojusznika. Za rewolucyjnymi, niekiedy szczegółowymi żądaniami nie mogła więc iść rewolucyjna i zwycięska praktyka, gdyż nieuznawanie przez agrarystów klasy robotniczej jako hegemona rewolucji i niewiązanie z nią społecznych sił drobnych chłopów prowadziło do dekoncentracji tych sił i karmienia chłopów iluzyjnymi perspektywami zwycięstwa nad burżuazją — głównie nad obszarnikami i wielkim kapitałem.