Klasa robotnicza

Wzrost produkcji przemysłowej po 1900 r. był związany z dalszymi zmianami w strukturze zawodowej ludności poszczególnych państw. Przede wszystkim w szybkim 'tempie postępowała urbanizacja i zmniejszał się odsetek ludności utrzymującej się z rolnictwa. W Wielkiej Brytanii w 1911 r. z rolnictwa utrzymywało się 8% osób zawodowo czynnych, we Francji — 41%, w Niemczech — 35% (w 1907 r.), w Stanach Zjednoczonych— 33% (w 1910 r.). Znacznie wyższy odsetek ludności rolniczej występował w krajach Europy środkowej i wschodniej oraz we Włoszech, Hiszpanii, Portugalii i Finlandii, jednak i tam stopniowo malał. Wśród ogółu ludności zwiększał się równocześnie odsetek robotników. Nie dysponujemy niestety porównywalnymi danymi statystycznymi. Można jednak stwierdzić, że w najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajach świata w omawianym okresie klasa robotnicza stanowiła podstawową grupę społeczną. Wzrastała liczba robotników w krajach mniej rozwiniętych, pojawili się oni również w wielu posiadłościach kolonialnych. Zmiany, dokonujące się w przemyśle oraz w gospodarce czołowych państw świata kapitalistycznego, doprowadziły do istotnych przemian w strukturze proletariatu. Przede wszystkim grocesy centralizacji i koncentracji kapitału spowodowały, że coraz większy odsetek robotników pracował w wielkich przedsiębiorstwach. Ułatwiało to rozwój ruchu robotniczego, zarówno politycznego, jak i zawodowego, gdyż skupienie wielkich grup robotników w jednym zakładzie stwarzało dogodne warunki kształtowania się wspólnoty interesów i solidarności klasowej. W państwach, gdzie powstało ustawodawstwo socjalne, w dużych przedsiębiorstwach łatwiejszy był nadzór nad przestrzeganiem obowiązujących norm.