Substytucje

W rolnictwie szczególną rolę odgrywają dwa rodzaje substytucji: między nakładami pracy żywej a nakładem kapitału oraz między nakładami ziemi a nakładami kapitału i pracy żywej. Zastępowanie pracy kapitałem wyraża się we wzroście technicznego uzbrojenia pracy — proces ten określa się mianem mechanizacji rolnictwa. Zastępowanie ziemi pracą żywą lub kapitałem znajduje odbicie w większej intensywności użytkowania ziemi, tj. we wzroście nakładów pracy lub kapitału na jednostkę powierzchni — proces ten określa się mianem intensyfikacji rolnictwa. Współcześnie występuje także tendencja do zastępowania pracy żywej ziemią. Objawia się to w podnoszeniu relacji: ziemia — silą robocza proces ten określić można mianem ekstensyfikacji rolnictwa. Substytucja czynników produkcji prowadzi do zmiany charakteru techniki wytwarzania. Tak np. mechanizacja oznacza zmianę technik ekstensywnych (pod względem wykorzystania czynnika pracy) na techniki intensywne, z pracochłonnych — na pracooszczędne, a często także z kapitałooszczędnych — na kapitałochłonne. Poza tymi najbardziej ogólnymi kierunkami substytucji między różnymi grupami czynników wytwórczych istotną rolę w rolnictwie odgrywają procesy substytucji wewnątrz danej grupy czynników (nakładów kapitałowych).